De staat verdrukt, de wet is logen

 

Deze zin uit De Internationale zoals vertaald door Henriette Roland Holst heb ik heel wat keren gezongen sinds mijn zestiende jaar. Ook de mannen en vrouwen van de PvdA murmelen deze woorden nog op hun jaarlijkse feestje. En niet alleen zij. Ook de radicalere varianten van sociaaldemocraten zoals de paar leden van de Internationale Socialisten, het handjevol aanhangers van het echte Stalin communisme in de NCPN en allerhande andere gelovigen in een betere wereld die zal ontstaan onder de vleugels van hun eigen partij laten hun stembanden regelmatig trillen met deze haat voor de staat. Een haat overigens die binnen de maatschappij breder wordt gedragen. De SP, die zich beschouwt als de enige opvolger van Troelstra en Den Uyl, hoort in dit rijtje overigens niet thuis want daar laat men zich na het afscheid van het radicale socialisme opzwepen door Bob Fosko of de woorden van wijlen Glastra van Loon.

We zitten nu vlak voor de verkiezingen voor de gemeenteraden. Alle politici, ook zij die de Internationale als strijdlied nog wel eens aanheffen of die zich beroepen op het erfgoed van het socialisme, slaat de schrik om het hart als ze zien dat er misschien maar heel weinig mensen gaan stemmen voor een vertegenwoordigend orgaan van de verdrukkende staat. Die mensen twijfelen niet ten onrechte want iedereen die weleens tegenover een staatsorgaan heeft gestaan, weet dat deze moloch je met gemak verbrijzelt. Bureaucratie kent namelijk geen mededogen. Dat zagen die oude socialisten goed.

 

Er is echter iets vreemds met die verhouding van de linkse uitersten ten opzichte van de staat. Juist sociaaldemocraten van alle stromingen pleiten namelijk voor een machtige staat. Toen de Rotterdamse sociaaldemocraat Piet Honig er eind negentiende eeuw nog eens over nadacht, kwam hij tot ‘de overtuiging dat in geval de sociaaldemokratie ooit als zegevierend ideaal uit den strijd zou komen, haar beginsels en theorieën, slechts zouden kunnen tot stand komen door dwang, door onderwerping aan een ijzeren tucht, van hen, die het al dan niet eens waren…..Ik zag hoe het staatsgezag almachtig werd, hoe de staat op het leven van den mensch zou beslag leggen, als het ware van de wieg tot het graf.’ Honig werd anarchist.

Wat hij beschreef is in de afgelopen eeuw inderdaad gebeurd. De radicale sociaaldemocraten in Rusland en China gingen hier het verst in maar ook hun zoetgevooisde broeders en zusters van de gematigde sociaaldemocratie of het democratisch socialisme bouwden aan een zo machtig mogelijke staat. Want een staat waar de sociaaldemocratische partij deel van was, ja die was niet meer logen en verdrukken deed ze al helemaal niet.

Gesteund door sociaaldemocraten groeide de Nederlandse staat uit van een apparaat dat in 1870 door belastingen 8 procent van het nationaal inkomen afroomde, 9 procent dertig jaar later en 27 procent in 1950. In 1990 was het zelfs 28 procent. In 2012 was het percentage gedaald tot 23, nog steeds ruim boven het vooroorlogse niveau van maximaal 18. In deze percentages zijn de premies voor volks- en werknemersverzekeringen overigens niet opgenomen. Dat zijn immers gewoon verplichte verzekeringen zoals een autoverzekering dat ook is. Als we deze sociale premies wel meetellen dan stijgt de gemiddelde belastingdruk trouwens tot 38 procent (2009).

 

De staat legt dus een groot beslag op het geld dat de Nederlandse werkers bij elkaar brengen. Maar daar krijgen we wel iets voor terug. Mooie wegen, natuurbeheer, F-16’s, onderwijs, zorg voor de minder bedeelden en een schattig koningshuis. Dat is toch mooi!? De grootste sociaaldemocratische partij heeft de afgelopen 75 jaar geregeld mee kunnen regeren en vindt het wel best zo. De staat haalt van iedere verdiende euro bijna 40 eurocent af en doet daar leuke dingen voor de mensen mee. Er zit wel een addertje onder het gras. Op arbeid is de belastingdruk namelijk 36 procent en op kapitaal slechts 15 procent, terwijl de belastingdruk op consumptie 26 procent bedraagt (BTW, accijnzen). Een werknemer levert van zijn loon dus 36 procent in en als hij met de resterende centen iets gaat kopen een extra 26 procent; in totaal is dat een druk van 53 procent voor arbeiders. Dat zullen de socialisten van honderd jaar geleden zich toch anders hebben voorgesteld, maar die zongen dan ook nog vol overtuiging dat de staat verdrukt.

Hoe zit het nu met die genoemde linkse kritikasters van de PvdA die nog steeds enthousiast zingen dat de wet logen is? Die zien (en daar vinden ze de SP aan hun zijde) bij ieder probleem de staat als de oplossing. De uitkeringen moeten omhoog, er moet op zijn Keynes worden geïnvesteerd en vadertje staat moet banen scheppen. Een beetje schizofrene visie dus. Een visie overigens die we bij wel meer mensen tegenkomen. Wat dacht u van de middenstander die steen en been klaagt over de belastingen maar wel vooraan staat als er ergens een subsidieregeling voor komt. Of de hooligan die zijn broek laat zakken als er een politie agent voorbij komt maar wel vindt dat hij recht heeft op een extra toeslag. En dan hebben we nog de bankier die vrijheid van handelen wil, maar als het fout gaat de tent door de staat laat redden. Zo scheldt iedereen op zijn eigen manier op de staat, maar zoekt als er iets fout gaat snel beschutting onder de paraplu van diezelfde overheid.

 

De progressieve krachten van een eeuw geleden zongen vol geestdrift dat de staat een onderdrukkende instelling was. Zij dachten echter tegelijk dat als zij die staat zouden overnemen er geen vuiltje meer aan de lucht zou zijn. Nu de sociaaldemocratie een deel van de staat is geworden en haar idealen voor een deel gemeengoed zijn geworden in andere politieke stromingen blijkt dat veel mensen de geschapen almachtige staat toch nog steeds als een vijand beschouwen. Misschien wordt het tijd terug te keren naar de gedachte dat het instituut staat als zodanig het in zich draagt dat het almachtig wil worden en wordt het tijd het tij te keren. Terug naar de gedachte dat de staat verdrukt en de wet logen is, maar dan de kritiek niet laten verwoorden door partijen die zelf denken die staat wel in toom te kunnen houden. Initiatieven die her en der de kop opsteken in reactie op de crisis en de onmacht en het terugtreden van de staat leveren mogelijk meer inspiratie voor veel mensen dan een herhaling van de opbouw van nog grotere staatsmacht. Gematigde en radicale sociaaldemocratie zijn geen deel meer van de oplossing maar vooral een probleem. Nu blijft natuurlijk de vraag of je moet gaan stemmen en zo ja waarop want de gedachte dat het niet uitmaakt of je nou door de hond of door de kat wordt gebeten is springlevend. Ik ben in ieder geval een grotere twijfelaar dan ooit.