[1]  Dat is althans de opvatting van de adjunct-directeur van uitzendorganisatie ABU http://www.abu.nl/cms/showpage.aspx?id=12575 [2] Trouw 14 mei 2014. Kamps is overigens directeur van ABU.

Op uitnodiging van de Trentino School of Management ging ik op 20 januari als gastdocent voor een dag met de trein op weg naar Trento. Een reis die ik voor de verandering eens per trein maakte. Geen probleem, duurt een paar uur langer dan met het vliegtuig maar dan zou de reis ook eindigen op een paar honderd meter van het hotel dat door de organisatie was geboekt. Met 300 kilometer per uur door Duitsland razen heeft ook wel wat. De Duitse Sauberkeit en Punktlichkeit garanderen een aangenaam verblijf in de ICE. Dacht ik. Maar dat viel tegen. Maakte ik me al een beetje zorgen over de extreem korte geplande overstaptijden, het kon nog erger.

De overstap Mannheim-Munchen ging goed. De trein stond aan de andere kant van hetzelfde perron en voor ik er erg in had, raasden we weer verder. Tot de mij als frequent treinreiziger zo bekende mededeling klonk. Vanwege een verstoring zouden we omrijden, en dat kostte 40 minuten. Er werd weinig meer geraasd (nou ja, door mij een beetje) en de tien minuten overstaptijd die voor Munchen-Trento was gepland, bleek veel te kort. Of de reizigers voor Trento zich maar even bij de balie wilden melden. In een schoon station – iets waarvan ik niet eens meer wist dat dat ook kan na mijn vele reizen met de NS-reizigers waarvan een aanzienlijk deel lijkt te denken dat er toch niet voor niets schoonmakers bestaan – kreeg ik aan de balie een kaartje waarmee ik via drie overstappen alsnog in Trento aan zou komen. Oja, de eerste vertrok pas over twee uur.

Geen nood. Een mens moet toch ook eten, niet waar? De keus op de Backfisch mit Kartoffelsalat was een goede. Biertje erbij en de zuid-Duitse keuken bewees weer eens goed te zijn. Mensen kijken is een andere mogelijkheid om twee uur aangenaam door te komen. Zoals naar die man aan de bar met bierbuik, vleespet en kunstig gepunte snor die een biertje met een Schnapps zat te drinken. Of die combinatie hier ook een kopstoot heet, weet ik niet maar een bord voor zijn hoofd had hij zeker. Tenminste als ik het afmeet aan de bijna hunkerende blikken die hij om de paar seconden naar een vrouw een paar krukken verderop wierp. Beetje zielige vertoning van deze soortgenoot, maar de tijd vloog voorbij.

In de Regional Zug naar Innsbruck. Voor het eerst dit jaar dikke flinke pakken sneeuw gezien. Overgestapt in de boemel naar Brenner terwijl ondertussen plaatsnamen als Garmisch Partenkirchen, Kufstein en Steinach voorbij stommelden, waarna een half uur overstaptijd wachtte voor de sukkelgang naar Bolzano. Maar wacht, Sjaak denkt slim te zijn. Ik stap op een spekglad perron in de gereedstaande trein naar Franzensfeste waar op Binario/Gleis 1 de trein naar Bolzen wacht. Slimme actie? Nauwelijks want in Bolzano moest ik alsnog wachten op de trein die me volgens het oorspronkelijke plan naar Trento zou hebben gebracht. En koud dat het was 'savonds om elf uur op een station waar niets meer open is behalve de chipsautomaat. Dat was vooral lachwekkend omdat ik al had gemerkt dat het personeel in een Italiaanse trein de winter zelf probeert te overwinnen door de kachel tot helse hoogten op te jagen. Het bordje 'vertraagd' in twee talen leek overigens alleen te zijn opgehangen om de sporadische passagiers schrik aan te jagen want keurig op tijd vertrokken we naar Trento.

Gelukkig had de hotelkamer een bad, dus om de reis te vergeten, besloot ik een uurtje in mijn eigen vuil te weken. Na een korte nacht in een heerlijk bed op naar de conferentie. Het schattige meisje aan de hotelreceptie verzekerde me dat het toch zeker wel vijftig minuten lopen was. Ik kon beter de bus nemen. Eigenwijs zette ik er toch de pas in; zo zie je nog iets van een stad. Wat voor klok ze hier gebruiken weet ik niet, maar terwijl ik het hotel uit struikelde, was ik er al bijna. Nog geen twintig minuten lopen. Wat mij betreft kon het feest beginnen. Maar eerst nog kennis maken met de andere sprekers: de professoren Bordogna en Gian Primo Cella, ILO-man Luc Kortebeeke en college-onderzoeker Paolo Tomasetti.

Scioperi e conflitto industriale in Italia e Europa. Tendenze di lungo periodo, transformazioni e recenti prospetti.

Het eerste programma onderdeel bestond uit een college door Lorenzo Bordogna die af en toe op humoristische wijze werd onderbroken door zijn secondant Cella die aanvullende informatie leverde, vaak in de vorm van anekdotes. De kern van het verhaal was dat de staking aan een terugtocht bezig is en misschien wel zal verdwijnen in Europa. Maar we moeten ons wel realiseren dat er andere vormen voor in de plaats komen zoals de grote demonstraties van de afgelopen jaren op Europese pleinen hebben laten zien. Cella is het hier maar ten dele mee eens; volgens hem is er wel toekomst voor de staking.

Na een lunch met lokale lekkernijen begon het tweede deel. Ik mocht het spits afbijten met een praatje van 15 minuten, waar 10 minuten was gevraagd en ik er 20 van probeerde te maken. Verteld over het onderzoeksprogramma van het IISG rond arbeidsconflicten en het bestaan van de IASSC en aan de hand van een aantal grafieken laten zien dat de standaardreactie de eerste vijf jaar na een economische crisis is dat er minder wordt gestaakt. Maar dat dit na 1929, 1973 en 2008 wel telkens anders vorm kreeg. De crisis van 1929 vond plaats in een wereld die nog aan het bekomen was van de revoluties na de Eerste Wereldoorlog, de tevergeefse grote stakingsbewegingen van die tijd om de verworvenheden van 1918 te beschermen en de opkomst van het fascisme. De politieke en ideologische sfeer in de wereld was toen heel anders dan tijdens de jaren na 1973 toen de wereld nog nasidderde van het jongerenprotest uit de jaren zestig en de grote stakingsbewegingen van 60-70. Links leek de wereld nog steeds te gaan veroveren. Niets bleek echter minder waar, want juist in reactie op die bewegingen en de crisis van 1973 veroverde Rechts weer veel terrein terug. De crisis van 2008 vond plaats in een maatschappij waarin het neo-liberalisme de overhand had met zijn 'je kunt alles aan de markt overlaten', 'alles kan in geld worden uitgedrukt', en 'problemen kun je het best individueel oplossen, daar is geen collectieve aanpak voor nodig'. Rond 2010 was de stakingsactiviteit in 17 westerse landen op een zo'n laag niveau als niet vertoond sinds 1900. Zal de staking verdwijnen? Ik ben historicus en geen waarzegger, maar zolang er mensen bestaan die in een ondergeschikte positie hun brood verdienen, zullen er sociale conflicten bestaan. Welke vorm deze ook aannemen.

Luc Kortebeek was aan de beurt. Deze oud-voorman van het Belgische vakverbond ACV is nu als voorzitter van de Workers' Group betrokken bij de ILO. Hij schetste in het kort de geschiedenis van de ILO (ontstaan in de tijd vlak na de Eerste Wereldoorlog toen er brede consensus ontstond dat ook arbeiders recht hebben op een fatsoenlijk bestaan). Deze mening bleef uiteraard overheersend onder vakbondsvertegenwoordigers binnen de ILO, maar ook de vertegenwoordigers van de werkgevers en de lidstaten vonden dit. Tot in de jaren tachtig het neo-liberalisme baan brak en al helemaal toen de Muur viel. De consensus verdween en steeds weer proberen werkgeversvertegenwoordigers om ILO-conventies onderuit te halen. Sinds een aantal jaren proberen ze dat ook bij het recht op staken. Juist in een periode dat er haast niet wordt gestaakt, willen ze het recht erop betwisten. Ze doen dat ongetwijfeld om te bewerkstelligen dat de goede loop van internationale productieketens niet in gevaar kan komen.

Paolo Tomasseti van onderzoeksinstituut ADAPT van de universiteit van Bergamo nam als laatste het woord. Hij liet zien hoe de aard van de arbeid de laatste jaren enorm is veranderd. Er bestaat minder zekerheid voor de werknemer, hij moet flexibeler werken en concurreren met veel meer collega's dan voorheen. De staking is een oud en beproefd middel maar hoe de kwetsbaren, geindividualiseerde en gefragmentariseerde (meer dan een baan tegelijkertijd) arbeider daar in de toekomst mee om zal gaan is onduidelijk. Temeer daar er ook sprake is van een dalend lidmaatschap van vakbonden. Hij ziet maar een oplossing, de bonden moeten terugkeren naar hun oorsprong. Dat betekent dat mensen weer collectief moeten leren denken zij het op een nieuwe manier. De bonden moeten daarnaast terugkeren naar de arbeidsmarkt, dat waar ze ooit voor zijn opgericht. Dus zich richten op baanbehoud en betere arbeidsvoorwaarden.

Ook de na deze drie referaten volgende vragenronde en discussies waren levendig. Bordogna, om er iets uit te pikken, vroeg zich af hoe belangrijk het neoliberalisme eigenlijk was voor de geconsteteerde daling van de stakingsactiviteit sinds de Jaren tachtig. Er zijn toch in die Jaren ook linkse regeringen geweest. Het enige antwoord dat ik hierop kon geven was dat ook grote delen van politiek links en de vakbeweging het neoliberalisme hebben omarmd. Zelfs op het hoogtepunt van de crisis hebben ze er grote moeite mee deze ideologie los te laten (en zo medeschuld aan de crisis te erkennen.

Al het gezegde werd simultaan vertaald. Een vermoeiende aangelegenheid. Voor de vertalers maar zeker ook voor Luc Overbeeke en mij die als enigen niet in hun moedertaal spraken. Maar goed,je moet wat overhebben voor de wetenschap. Na drie uur aan een stuk was het voorbij, werden de sprekers en deelnemers aan de discussie bedankt en ging ieder zijn weegs. Een ervaring rijker.

Echte museums

's Avonds hebben Luc en ik samen gegeten in het restaurant van ons hotel en dat was zeker niet verkeerd. Een soort dikke aardappelsoep gevolgd door polenta met runderhachee legden bij mij althans de bodem voor een goede nachtrust.

De volgende dag moest ik tot zes uur wachten voor de trein weer naar het noorden vertrok. Dus wat doe je dan? Dan ga je lopen. Hele einden heb ik door het stadje gewandeld en de geschiedenis van het Concilie van Trente geprobeerd op te zuigen. Weet u het nog, in Trente probeerde de kerk van Rome te redden wat er te redden viel. De protestanten die eigenlijk wel gelijk hadden met hun kritiek op de kerk moest de wind uit de zeilen worden genomen en dat lukte aardig. Als je zo aan het lopen bent, dan kun je makkelijk twee museums bezoeken want ook daar kun je lekker doorstappen. Hier trouwens geen door zwart bebrilde directeuren met puntige hollewippers bedachte leukigheidjes die erop zijn gericht om de concurrentie met Blijdorp of de Efteling aan te gaan. Nee het zijn nog plaatsen die ten doel hebben de bezoekers te laten verwonderen en bewonderen. En dat deed me goed. Tussendoor nog wel een keer genoten van de lokale keuken met koolsla, polenta en heerlijk rundvlees.

Waar zouden we zijn zonder de trein?

Op naar de trein die me met slecht een overstap in Munchen naar huis zou brengen. De rechtstreekse reis naar Munchen ging voorspoedig al begreep ik een aantal van die types die voortdurend door de trein aan het heen en weer lopen waren niet helemaal. Dat bleken buitenlanders zonder paspoort of kaartje te zijn. Afkomstig ergens uit Afrika, hoewel dat van het complete gezin niet helemaal duidelijk was. Uiteindelijk werden ze in Duitsland vlak voor Munchen allemaal de trein uitgezet. Lastig hoor, aan de ene kant heb ik met ze te doen, maar aan de andere kant kun je verwachten dat je de trein wordt uitgezet als je zonder papieren reist. Politieke vluchtelingen waren ze niet, anders hadden ze wel asiel aangevraagd lijkt me. Afijn, na een lange tijd dat de trein stilstond en ik me wederom zorgen maakte over de aansluiting, reden we nog net op tijd Hauptbahnhof Munchen binnen. Snel naar de slaaptrein. Wat een weelde, met zes mannen in een coupe op evenzoveel bedden. Toen ik als laatste binnenkwam, rook het al aardig naar de Parijse metro zoals ik me die herinner uit de jaren zeventig. En om mij me op mijn gemak te laten voelen, vulde een van de passagiers de atmosfeer geregeld bij met een wolk moleculen van de juiste soort. In een van de twee bovenste bedden lag ik toch prinsheerlijk te slapen, er nu voorgoed van overtuigd dat ik niet lijd aan claustrofobie, mensenschuwheid en bovenmatige gevoeligheid voor de luchtjes van vreemde mannen. Veertien uur na vertrek rolden we Utrecht CS binnen, het zat er op. Ja, lieve kijkbuiskinderen, het was me het avontuur wel, maar volgende keer ga ik toch weer per CO2 producent op reis.

 

 

 

 

 

 

 

 

 

De staat verdrukt, de wet is logen

 

Deze zin uit De Internationale zoals vertaald door Henriette Roland Holst heb ik heel wat keren gezongen sinds mijn zestiende jaar. Ook de mannen en vrouwen van de PvdA murmelen deze woorden nog op hun jaarlijkse feestje. En niet alleen zij. Ook de radicalere varianten van sociaaldemocraten zoals de paar leden van de Internationale Socialisten, het handjevol aanhangers van het echte Stalin communisme in de NCPN en allerhande andere gelovigen in een betere wereld die zal ontstaan onder de vleugels van hun eigen partij laten hun stembanden regelmatig trillen met deze haat voor de staat. Een haat overigens die binnen de maatschappij breder wordt gedragen. De SP, die zich beschouwt als de enige opvolger van Troelstra en Den Uyl, hoort in dit rijtje overigens niet thuis want daar laat men zich na het afscheid van het radicale socialisme opzwepen door Bob Fosko of de woorden van wijlen Glastra van Loon.

We zitten nu vlak voor de verkiezingen voor de gemeenteraden. Alle politici, ook zij die de Internationale als strijdlied nog wel eens aanheffen of die zich beroepen op het erfgoed van het socialisme, slaat de schrik om het hart als ze zien dat er misschien maar heel weinig mensen gaan stemmen voor een vertegenwoordigend orgaan van de verdrukkende staat. Die mensen twijfelen niet ten onrechte want iedereen die weleens tegenover een staatsorgaan heeft gestaan, weet dat deze moloch je met gemak verbrijzelt. Bureaucratie kent namelijk geen mededogen. Dat zagen die oude socialisten goed.

 

Er is echter iets vreemds met die verhouding van de linkse uitersten ten opzichte van de staat. Juist sociaaldemocraten van alle stromingen pleiten namelijk voor een machtige staat. Toen de Rotterdamse sociaaldemocraat Piet Honig er eind negentiende eeuw nog eens over nadacht, kwam hij tot ‘de overtuiging dat in geval de sociaaldemokratie ooit als zegevierend ideaal uit den strijd zou komen, haar beginsels en theorieën, slechts zouden kunnen tot stand komen door dwang, door onderwerping aan een ijzeren tucht, van hen, die het al dan niet eens waren…..Ik zag hoe het staatsgezag almachtig werd, hoe de staat op het leven van den mensch zou beslag leggen, als het ware van de wieg tot het graf.’ Honig werd anarchist.

Wat hij beschreef is in de afgelopen eeuw inderdaad gebeurd. De radicale sociaaldemocraten in Rusland en China gingen hier het verst in maar ook hun zoetgevooisde broeders en zusters van de gematigde sociaaldemocratie of het democratisch socialisme bouwden aan een zo machtig mogelijke staat. Want een staat waar de sociaaldemocratische partij deel van was, ja die was niet meer logen en verdrukken deed ze al helemaal niet.

Gesteund door sociaaldemocraten groeide de Nederlandse staat uit van een apparaat dat in 1870 door belastingen 8 procent van het nationaal inkomen afroomde, 9 procent dertig jaar later en 27 procent in 1950. In 1990 was het zelfs 28 procent. In 2012 was het percentage gedaald tot 23, nog steeds ruim boven het vooroorlogse niveau van maximaal 18. In deze percentages zijn de premies voor volks- en werknemersverzekeringen overigens niet opgenomen. Dat zijn immers gewoon verplichte verzekeringen zoals een autoverzekering dat ook is. Als we deze sociale premies wel meetellen dan stijgt de gemiddelde belastingdruk trouwens tot 38 procent (2009).

 

De staat legt dus een groot beslag op het geld dat de Nederlandse werkers bij elkaar brengen. Maar daar krijgen we wel iets voor terug. Mooie wegen, natuurbeheer, F-16’s, onderwijs, zorg voor de minder bedeelden en een schattig koningshuis. Dat is toch mooi!? De grootste sociaaldemocratische partij heeft de afgelopen 75 jaar geregeld mee kunnen regeren en vindt het wel best zo. De staat haalt van iedere verdiende euro bijna 40 eurocent af en doet daar leuke dingen voor de mensen mee. Er zit wel een addertje onder het gras. Op arbeid is de belastingdruk namelijk 36 procent en op kapitaal slechts 15 procent, terwijl de belastingdruk op consumptie 26 procent bedraagt (BTW, accijnzen). Een werknemer levert van zijn loon dus 36 procent in en als hij met de resterende centen iets gaat kopen een extra 26 procent; in totaal is dat een druk van 53 procent voor arbeiders. Dat zullen de socialisten van honderd jaar geleden zich toch anders hebben voorgesteld, maar die zongen dan ook nog vol overtuiging dat de staat verdrukt.

Hoe zit het nu met die genoemde linkse kritikasters van de PvdA die nog steeds enthousiast zingen dat de wet logen is? Die zien (en daar vinden ze de SP aan hun zijde) bij ieder probleem de staat als de oplossing. De uitkeringen moeten omhoog, er moet op zijn Keynes worden geïnvesteerd en vadertje staat moet banen scheppen. Een beetje schizofrene visie dus. Een visie overigens die we bij wel meer mensen tegenkomen. Wat dacht u van de middenstander die steen en been klaagt over de belastingen maar wel vooraan staat als er ergens een subsidieregeling voor komt. Of de hooligan die zijn broek laat zakken als er een politie agent voorbij komt maar wel vindt dat hij recht heeft op een extra toeslag. En dan hebben we nog de bankier die vrijheid van handelen wil, maar als het fout gaat de tent door de staat laat redden. Zo scheldt iedereen op zijn eigen manier op de staat, maar zoekt als er iets fout gaat snel beschutting onder de paraplu van diezelfde overheid.

 

De progressieve krachten van een eeuw geleden zongen vol geestdrift dat de staat een onderdrukkende instelling was. Zij dachten echter tegelijk dat als zij die staat zouden overnemen er geen vuiltje meer aan de lucht zou zijn. Nu de sociaaldemocratie een deel van de staat is geworden en haar idealen voor een deel gemeengoed zijn geworden in andere politieke stromingen blijkt dat veel mensen de geschapen almachtige staat toch nog steeds als een vijand beschouwen. Misschien wordt het tijd terug te keren naar de gedachte dat het instituut staat als zodanig het in zich draagt dat het almachtig wil worden en wordt het tijd het tij te keren. Terug naar de gedachte dat de staat verdrukt en de wet logen is, maar dan de kritiek niet laten verwoorden door partijen die zelf denken die staat wel in toom te kunnen houden. Initiatieven die her en der de kop opsteken in reactie op de crisis en de onmacht en het terugtreden van de staat leveren mogelijk meer inspiratie voor veel mensen dan een herhaling van de opbouw van nog grotere staatsmacht. Gematigde en radicale sociaaldemocratie zijn geen deel meer van de oplossing maar vooral een probleem. Nu blijft natuurlijk de vraag of je moet gaan stemmen en zo ja waarop want de gedachte dat het niet uitmaakt of je nou door de hond of door de kat wordt gebeten is springlevend. Ik ben in ieder geval een grotere twijfelaar dan ooit.

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

Binnen FNV Bondgenoten zag men in dat het zo niet langer kon. In 2006 werden de eerste vier organizers aangenomen. Hun werkmethode legt de nadruk op zelforganisatie. Zaken collectiviseren en er met zijn allen een punt van maken. Organizers benaderen mensen, leggen contacten, bezoeken ze thuis en zoeken ‘trekkers’ die het vertrouwen van hun collega’s hebben. Het gaat om het idee dat de leden de vakbond zijn. De vakbond is niet een paar mannen of vrouwen met pakken en mantelpakjes die in Den Haag zaken voor de mensen doen. Nee, ‘De bond, dat zijn wij’.

Losse gedachten over het Nederlandse ‘racismeprobleem’

 

De discussie over Zwarte Piet die de afgelopen maanden ons land in beroering heeft gebracht, maakte heel wat emoties los. Ik wil het er nu niet over hebben in hoeverre het bestaan en vooral het uiterlijk van de knecht van Sinterklaas een uiting van racisme is. Maar laten we er voor het gemak even van uitgaan dat het waar is. Hoe kan het dan dat zoveel mensen toch aanstoot hebben genomen aan de opmerking Zwarte Piet is Racisme? Waarom slingerden mensen de meest schandalige opmerkingen (meestal anoniem) de digitale wereld in? Laat dit zien dat Nederland door zijn koloniale verleden en late afschaffing van de slavernij inderdaad een racistische maatschappij is zoals wel wordt beweerd?

Er zijn indringende en wetenschappelijk verantwoorde studies verschenen over racisme. Wat het is, hoe het is misbruikt en hoe het hele samenlevingen vergiftigt. Maar is dat het racisme waar mensen aan denken als ze de term horen? Ik vermoed dat veel mensen racisme associëren met de Holocaust en de poging om de joden fysiek te vernietigen. Of ze denken aan de slavernij zoals we die kennen waarbij werd beweerd dat zwarte mensen inferieur zijn en daarom geschikt voor plantage arbeid zonder rechten. Zou het kunnen dat die mensen daarom niet accepteren dat er over zwarte piet wordt gepraat alsof dat iets met racisme te maken heeft? Voor hun is zwarte piet gewoon een onderdeel van het kinderfeest uit hun jeugd, uit een tijd dat ze de knecht van de goedheiligman echt niet associeerden met slaven met een ketting aan hun been die de hele dag werden afgeranseld. Nog los van de vraag of dat wel een reëel beeld van slavernij is. Slaven moesten immers productief zijn en dat waren ze niet als ze door een ketting werden belemmerd of voortdurend in de ziekenboeg lagen. Maar dat terzijde.

 

Er zijn mensen die het woord racisme in de mond bestorven lijkt. Als jongeren van Marokkaanse of Turkse afkomst bovenmatig werkloos of crimineel zijn, dan komt dat volgens hen door de racistische maatschappij waarin ze leven. Maar zou het ook, al is het maar voor een deel, door hun eigen ideeën of gedragingen kunnen komen? Een paar jaar geleden ging het Rotterdamse havenbedrijf met bussen de wijken in om werkloze jongeren te interesseren voor werk in de haven. De reactie van de meesten? ‘Ja, ik ga dat vuile werk niet doen hoor, daarvoor hebben ze onze vaders toen hierheen gehaald. Mij niet gezien.’ Nee, dan liever werkloos op de bank zitten en chillen. Voor een leidinggevende is het toch niet vreemd dat deze zeker in bepaalde functies liever personeel aanneemt dat een soort van mainstream Nederlands spreekt, niet behangen is met bling-bling en zich gedraagt zoals de meeste mensen verwachten. Ik kom heel veel donker personeel tegen in winkels, bij banken en op televisie,  maar die gedragen zich wel volgens bepaalde bedrijfsculturen. Toen mijn oudste stiefzoon eens op zijn werk kwam met een zelfgemaakte scheur in zijn broek (die zottigheid was toen erg populair…) stuurde zijn baas hem toch ook naar huis.

Nog een voorbeeld. In de jaren negentig had ik een café. Ieder weekend kwamen daar enkele honderden mensen naartoe om te swingen op de laatste hits. En toen ging er iets fout. Groepen jongens van Marokkaanse afkomst vonden het ook wel gezellig, ze dronken een biertje en werden handtastelijk naar vrouwen. Marokkaanse meisjes waren er trouwens nooit bij, die moesten thuis blijven! Het ongevraagd op billen tikken werd niet erg op prijs gesteld en als de dames daar iets van zeiden, werden ze voor hoer uitgemaakt. Dat betekende dus iedere week knokken in de zaak, dalende bezoekersaantallen en minder inkomsten voor de eigenaar. Nou verdenk ik mezelf ervan dat ik niet racistisch ben, dat ik niet denk dat mensen meer of minder waard zijn dan anderen op grond van hun afkomst. Maar geloof me maar dat ik de Marokkaanse cultuur waar die jongens zelf alles mee verdedigden (‘ja dat is onze koeltoer’) als je ze erop aansprak, hartgrondig vervloekte in die dagen. Was ik toch ineens een racist? Maar hoe kan het dan dat ik het wel goed kon vinden met mijn Marokkaanse buren uit die tijd?

 

En nog een voorbeeld. In de jaren tachtig vertrok ik met een vriend naar Senegal om daar een maand lang op de bonnefooi rond te trekken. Toen we ’s avonds laat aankwamen op het vliegveld van Dakar voelden we ons toch wel ongemakkelijk. We waren vrijwel de enige blanken tussen honderden donkere mensen en het was ook nog donker. Dat ons vervolgens door de taxichauffeur een stevige poot is uitgedraaid, namen we maar voor lief. We waren blij in het hotel te zijn. Maakte ons dat racisten? Overigens hebben we daar een heerlijke tijd gehad en kostte door gewenning de taxi terug naar het vliegveld een maand later ongeveer een tiende van die op de eerste dag. Maar wat toen ik een paar jaar daarvoor op het carnaval van Aruba meeliep in een jump-up? Vaag gemompel over makamba en een peuk uitgedrukt op mijn arm. Was degene die dat deed nou een racist of juist een antikoloniale strijder?

 

Er wordt wel beweerd dat mannen vaak een vrouw zoeken die ze op een of andere manier aan hun moeder doet denken en vrouwen een vaderfiguur. Als dat zo is, dan zoeken mensen blijkbaar het bekende op. Dat vinden we fijn en veilig. Zo zal het ook in grotere groepen wel zijn. Daarom is het niet zo gek dat migranten in den vreemde elkaar opzoeken. Of het nou de Turken in Delfshaven of de Nederlanders in Pretoria zijn. Soort zoekt soort nietwaar? Dat is dus een menselijk trekje. Vandaar misschien dat in een land als Suriname de etnische verschillen zo allesbepalend zijn. Toen ik eens een gesprek had met een Surinaamse over racisme, wist zij het zeker: ‘er is geen land zo racistisch als Suriname’. Daarbij vergeleken is Nederland volgens haar een oase.

Nog niet zo lang geleden hokten in Nederland mensen van een bepaald geloof lekker bij elkaar. Katholieken en Protestanten hadden hun eigen scholen, kerken, slagers en geitenfokverenigingen. En toch hadden ze ook een gezamenlijke identiteit want de koepelorganisatie, de Nederlandse staat, zorgde ervoor dat ze elkaar de koppen niet insloegen en er op scholen dezelfde lesstof werd onderwezen. Tijdens de godsdienstles konden dominees tegen hun kinderen zeggen dat de paapse mis vervloekt is of konden priesters aan hun schaapjes de Blasiuszegening geven, maar tijdens taal, rekenen en aardrijkskunde was de leerstof vrijwel identiek. Zelfs tijdens de geschiedenisles werd alle kinderen geleerd dat WE ons hadden bevrijd van de Spanjolen. De staat trad hier op als een scheidsrechter tussen verschillende groepen die elkaar het licht in de ogen niet gunden. In eigen kring konden ze lekker schelden op de papen en ketters, maar eenmaal buiten werd men gedwongen zich te gedragen.

 

Van racisme in de zin van denken dat mensen met een andere culturele of etnische achtergrond minderwaardig zijn, is vrijwel geen sprake meer. Wel kun je een cultuur of land of godsdienst minderwaardig vinden. Persoonlijk denk ik bijvoorbeeld dat een cultuur waar het genitaal verminken van meisjes normaal wordt gevonden minderwaardig is aan culturen waar men dat niet doet. En zo zou ik nog wel een lijstje kunnen opsommen, maar dat wil niet zeggen dat de mensen die dat doen intrinsiek minderwaardig zijn. Ze zijn in dat opzicht een product van hun opvoeding en zouden onder andere omstandigheden ook anders handelen. Zoals de meesten van ons als ze daar waren geboren vrolijk aan het verminken of besnijden zouden slaan…

Toch kunnen mensen zich, ook al vinden ze andere mensen niet minderwaardig, wel eens minder op hun gemak voelen als die anderen in hun omgeving verkeren. Zolang het om kleine groepen of slechts individuen gaat, zal vrijwel niemand er een probleem van maken. 

Er zijn in Nederland altijd zwarte en bruine mensen geweest als gevolg van ons koloniale en slavernijverleden. Die werden dan misschien wel eens met ‘zwarte’ of iets dergelijks aangesproken. Een beetje zoals iemand met rood haar een ‘rooie’ of ‘koppie koperdraad’ werd genoemd of iemand met een kort been een ‘manke’ (en dan heb ik het even niet over de aanduiding ‘zeiloor’). Misschien niet altijd leuk en even fijnzinnig, maar heeft niets met racisme te maken en men leefde gewoon samen.

Sinds de grote migratiestromen van de moderne tijd op gang zijn gekomen, is er iets behoorlijk veranderd. Het gaat niet meer om kleine groepjes of individuen maar om vele honderdduizenden mensen die zich hier hebben gevestigd. Ze namen logischerwijs hun cultuur en gebruiken mee, maar voelden door een aantal redenen weinig noodzaak om zich massaal aan te passen aan hun nieuwe omgeving. Ze zochten elkaar liever op; iets wat door overheden ook vaak werd gestimuleerd. Aanpassingsproblemen noemen ze dat dan in politiek jargon. Maar het leverde ook spanningen op met een deel van de inboorlingen van Nederland.

 

Sommigen zeggen heel makkelijk dat die inboorlingen zich niet druk moeten maken. Het verleden heeft namelijk laten zien dat grote groepen migranten uiteindelijk opgingen in de bevolking en een deel van hun cultuur toevoegden aan de plaatselijke. Het is een kwestie van geduld. Met twee, drie generaties zullen de problemen, die deze slimmeriken wel erkennen, zijn verdwenen. Nou is het bekend dat hooggeschoolden langer leven dan laaggeschoolden maar zelfs deze hooggeschoolde rustzaaiers zullen die periode van twee, drie generaties niet overleven. Wat ze dus in feite doen is tegen de mensen die zich bedreigd voelen zeggen dat ze zich niet druk moeten maken want hun kleinkinderen zullen verlost zijn van die bedreiging. Mooie boel is dat. Ik zou zeggen dat we per direct moeten proberen om die problemen op te lossen en dan kan blijken dat het niet makkelijk is of zelfs onmogelijk maar dat is iets anders dan zeggen ‘gaat u maar rustig slapen, het lost zich in de toekomst wel op’.

 

Maar is Nederland nou racistisch of niet? Worden hier wetten aangenomen waardoor mensen met een bepaalde huidskleur, afkomst of godsdienst (jaja, zo ver gaat het moderne racisme begrip, je mag iemand niets eens meer op zijn geloof aanvallen) willens en wetens worden achtergesteld? Geef me het wetsnummer en ik geloof het direct.

Worden hier mensen met een bepaalde huidskleur, afkomst of godsdienst massaal met kapmessen afgeslacht? Dat is hier op industriële wijze voor het laatst 70 jaar gelden gebeurd. Een verschrikkelijke episode uit de geschiedenis, maar dat is nu niet aan de orde.

Maar Zwarte Piet is toch een uiting van racisme en als mensen dat zo fel verdedigen dan zijn ze toch racistisch? Het gaat hier om de gevoeligheid van een minderheid uit de bevolking die op grond van het verleden (er kan in Suriname niemand meer in leven zijn die de slavernij zelf nog heeft meegemaakt) zich voelt aangesproken door het uiterlijk van een fictief personage die door de meeste mensen juist erg wordt gewaardeerd als brenger van cadeaus. En dat personage wordt dan ook nog eens bestempeld als icoon voor racisme. Nou vind ik dat je in een democratie rekening moet houden met minderheden, maar waarom staat er niemand op tegen de Joker uit Batman die alle witte mensen (de meerderheid in Nederland) als schurk voorstelt?

 

Is hier niet sprake van een overdreven gevoeligheid bij een klein groepje inwoners?  Maar vooral ook, waar eindigt dit? Als we toegeven aan die gevoeligheid dan staat volgend jaar een groep vrouwen op die zich ergeren aan de schuddende blote billen en borsten van de deelneemsters aan het Zomercarnaval; overigens vooral een ‘zwart’ feest. En wat te denken dat op sommige plaatsen de kerstboom geen kerstboom mag heten maar een feestboom om de zielen van moslims niet te krenken? Voor we het weten leven we door dit soort gevoeligheden dadelijk in een volslagen gelijkgeschakelde maatschappij waar geen enkele groep zich meer af en toe ongemakkelijk kan voelen. Willen we dat echt?

Soms vergalopperen mensen zich in de internetdiscussies en de nationale clown Heuckenroth beledigt tijdens een televisieprogramma een Chinees. Maar dat is toch peanuts? Worden er in kringen van Marokkanen en Surinamers geen beledigende termen gebruikt over hun blanke landgenoten? Als zwarte mensen zich beledigd voelen door Zwarte Piet, de knecht van Sinterklaas, hoe beledigd moeten de knechten (arbeiders, werknemers, medewerkers) van ons land zich dan wel niet voelen?

Door de discussies maar vooral ook door de tijd zal zwarte piet ongetwijfeld veranderen. Hij is trouwens al heel erg veranderd sinds ik klein was; hij dreigt niet meer met roe en zak en de meesten praten niet meer in gebroken Nederlands. Een goede zaak, maar dat Nederland met een groot racisme probleem te maken heeft, gaat er bij mij nog steeds niet in.